ตำนาน เมืองแพร่แห่ระเบิด❤️❤️❤️

แพร่ เป็นจังหวัดหนึ่ง ที่ตั้งอยู่ทางภาคเหนือของประเทศไทย อดีตนครรัฐอิสระขนาดเล็ก มีลักษณะภูมิประเทศ เป็นที่ราบระหว่างภูเขา โดยมีทิวเขาล้อมรอบ และมีแม่น้ำสายสำคัญไหลผ่าน คือแม่น้ำยม

จากการศึกษาทางโบราณคดี ในพื้นที่จังหวัดแพร่ พบร่องรอยการอยู่อาศัยของมนุษย์ ยุคก่อนประวัติศาสตร์ เช่น ขวานหินกะเทาะ ขวานหินขัด หอกสำริด ที่อำเภอลองและอำเภอวังชิ้น ต่อมา มีการค้นพบแหล่งโบราณคดีแห่งใหม่ ในถ้ำ ที่บ้านนาตอง ตำบลช่อแฮ อำเภอเมืองแพร่ พบโครงกระดูกมนุษย์โบราณ ขวานหิน และเครื่องมือหิน จากการตรวจสอบอายุพบว่ามีอายุราว 4,000 ปี

จากการสำรวจด้วยภาพถ่ายทางอากาศ การศึกษาจากเอกสารและคำบอกเล่า รวมทั้งจากการสำรวจภาคสนาม พบที่ตั้งชุมชนโบราณในจังหวัดแพร่ จำนวน 24 แห่ง ชุมชนของคนกลุ่มน้อย จำนวน 4 แห่ง ชุมชนโบราณ ตั้งอยู่ในอำเภอต่าง ๆ ดังนี้

อ.เมืองแพร่ ได้แก่ เมืองแพร่ วังมอญ วังธง เวียงตั้ง

อ.สอง ได้แก่ เมืองสอง เวียงเทพ ชุมชนใกล้พระธาตุหนองจันทร์

อ.ร้องกวาง ได้แก่ เวียงสันทราย

อ.หนองม่วงไข่ ได้แก่ บ้านแม่คำมีท่าล้อ ชุมชนโบราณบ้านปากยาง

อ.สูงเม่น ได้แก่ บ้านเวียงทอง บ้านพระหลวง บ้านสูงเม่น

อ.เด่นชัย ได้แก่ บ้านเด่นชัย บ้านบ่อแก้ว

อ.ลอง ได้แก่ เมืองลอง เวียงต้า เวียงเชียงชื่น เมืองโกณหลวง เมืองลัวะ ชุมชนโบราณบ้านแม่รัง

อ.วังชิ้น ได้แก่ เมืองตรอกสลอบ บ้านแม่บงเหนือ หรือขวานหินมีบ่า หรือที่เรียกว่า เสียมตุ่น บ้านใหม่ บ้านนาใหม่ หินไม่มีบ่า พบเพียงเล็กน้อย

เมืองสองหรือเมืองสรอง ตั้งอยู่บนฝั่งของแม่น้ำสอง หรือแม่น้ำกาหลง มีคูน้ำและคันดินล้อมรอบ 3 ชั้น เชื่อกันว่า เป็นเมืองของพระเพื่อน-พระแพง ในวรรณคดีเรื่องลิลิตพระลอ กลางเมือง มีซากเจดีย์เก่าแก่ ชาวบ้านเรียกว่า พระธาตุหินส้ม ปัจจุบัน ได้รับการบูรณะ และสร้างวัดขึ้น ให้ชื่อว่า“ วัดพระธาตุพระลอ”

ชุมชนเวียงเทพ เป็นชุมชนที่มีคูน้ำและคันดินล้อมรอบ 1 ชั้น

ชุมชนเวียงสันทราย เป็นชุมชนเดียว ที่พบในอ.ร้องกวาง มีคูน้ำและคันดินล้อมรอบชุมชน

ชุมชนโบราณบ้านแม่คำมี ลักษณะของชุมชน คือสร้างสองฝั่งลำน้ำแม่คำมี มีลักษณะแตกต่างจากชุมชนโบราณแห่งอื่น ที่สร้างติดลำน้ำด้านเดียว มีแนวคันดินด้านทิศตะวันออก เหลืออยู่ 3 ชั้น

บ้านพระหลวงธาตุเนิ้ง ชุมชนนี้ ไม่ปรากฏคูน้ำและคันดินล้อมรอบ แต่มีโบราณสถานที่สำคัญ คือ พระธาตุเนิ้ง (เจดีย์นี้มีลักษณะเอียง ซึ่งอาจเกิดจากแผ่นดินไหว) ได้รับการบูรณะซ่อมแซม และขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานของชาติ

เวียงต้า ที่ตั้งชุมชน เป็นที่ราบลูกคลื่นใกล้ภูเขา มีแนวคันดิน 3 ชั้น นอกกำแพงวัด มีวัดเก่าแก่ คือ วัดต้าม่อน มีภาพเขียนฝาผนัง เขียนเล่าชาดกเรื่อง “ ก่ำก๋าดำ” ปัจจุบัน ภาพจิตรกรรมนี้ ถูกเคลื่อนย้ายไปไว้ที่ไร่แม่ฟ้าหลวง จังหวัดเชียงราย

เมืองลอง ในสมัยพระเจ้าติโลกราช เป็นเมืองหน้าด่านทางทิศใต้ของอาณาจักร รับภาวะศึกสงครามกับอาณาจักรอยุธยา เมืองโบราณแห่งนี้ มีชื่อเรียกอื่นๆ อีก ได้แก่ “เมืองเววาทภาษิต” “เมืองกกุฎไก่เอิ้ก” และ “เวียงเชียงชื่น” เมืองลอง มีแนวคันดินเป็นกำแพงล้อมรอบ แต่ปัจจุบัน ถูกขุดทำลาย เพื่อใช้พื้นที่ทำนา ในอดีต เมืองลองขึ้นกับนครลำปาง และได้รับการโอนมาเป็นอำเภอหนึ่ง ในจังหวัดแพร่ เมื่อปี พ.ศ. 2474

ชุมชนโบราณบ้านแม่บงเหนือ ในอดีตชุมชนนี้ เป็นเมืองของพวกลั๊วะ ก่อนการตั้งอาณาจักรล้านนา

เมืองตรอกสลอบ บ้านนาเวียง อ.วังชิ้น มีคูน้ำคันดินล้อมรอบ 2 ชั้น ปัจจุบัน วัดที่ตั้งในเขตเมืองได้รับการบูรณะ และให้ชื่อว่า "วัดบางสนุก"

เมืองแพร่ เป็นเมืองเก่าเมืองหนึ่ง ในภาคเหนือของประเทศไทย ประวัติการสร้างเมือง ไม่มีจารึกในที่ใดที่หนึ่งโดยเฉพาะ การศึกษาเรื่องราวของเมืองแพร่ จึงต้องอาศัยหลักฐานของเมืองอื่น เช่น พงศาวดารโยนก ตำนานเมืองเหนือ ตำนานพระธาตุลำปางหลวง และศิลาจารึก พ่อขุนรามคำแหงมหาราช

ตำนานวัดหลวงกล่าวไว้ว่า ประมาณ พ.ศ. 1371 พญาพล ราชนัดดาแห่งกษัตริย์น่านเจ้า ได้อพยพคนไทย(ไทยลื้อ ไทยเขิน)ส่วนหนึ่ง จากเมืองเชียงแสน ไชยบุรี และเวียงพางคำ ลงมาสร้างเมือง บนที่ราบริมฝังแม่น้ำยม ขนานนามว่า “เมืองพลนคร”

ตำนานสิงหนวัติกล่าวว่า เมืองแพร่ เป็นเมืองที่ปกครองโดยพญายี่บา แห่งแคว้นหริภุญไชย สันนิษฐานว่า เมืองแพร่และมืองลำพูน เป็นเมืองที่สร้างขึ้นมา ในระยะเวลาใกล้เคียงกัน หลักฐานหนึ่งในประเด็นนี้ ที่เห็นได้อย่างชัดเจน คือสัณฐาน เค้าโครงของเมืองโบราณทั้งสอง ที่มีรูปร่างคล้ายหอยสังข์เหมือนกัน

หลักศิลาจารึก พ่อขุนรามคำแหงมหาราช หลักที่ 1 ด้านที่ 4 บรรทัดที่ 24 - 25 ซึ่งจารึกไว้ว่า . “..เบื้องตีนนอน รอดเมืองแพล เมืองน่าน เมืองพลัวพ้นฝั่งของ เมืองชวา เป็นที่แล้ว…” ในข้อความนี้ เมืองแพล คือ เมืองแพร่ ศิลาจารึกนี้สร้างขึ้น ใน พ.ศ. 1826 จึงเป็นสิ่งที่ยืนยัน ถึงความเก่าแก่ของเมืองแพร่ ว่าตั้งขึ้นมาก่อนเมืองเชียงใหม่ และเชื่อว่าเมืองแพร่ ได้ก่อตั้งขึ้นแล้ว ก่อนการตั้งกรุงสุโขทัยเป็นราชธานี

ตำนานพระธาตุลำปางหลวง กล่าวไว้ตอนหนึ่งว่า เจ้าเมืองลำปาง ได้ส่งคนมาติดต่อเจ้านครพล ให้ไปร่วมงานนมัสการ และฉลองวัดพระธาตุลำปางหลวง และเจ้าเมืองพล ยกกำลังผู้คน ไปขุดหาพระบรมสารีริกธาตุ ที่บรรจุไว้ในพระธาตุ แต่ไม่พบ เมื่อศึกษาตำแหน่งที่ตั้งของนครพล ตามตำนานดังกล่าวสัณนิษฐานว่า คือเมืองแพร่ นอกจากนี้ ยังปรากฏเป็นชื่อวิหารในวัดหลวง ตำบลในเวียง อำเภอเมืองแพร่ โดยเชื่อว่า วัดนี้ เป็นวัดที่สร้างมาพร้อมกับการสร้างเมืองแพร่ และเจ้าเมืองแพร่ ให้ความอุปถัมภ์มาตลอด จนหมดยุคการปกครองโดยเจ้าเมือง

พงศาวดารเมืองเงินยางเชียงแสน และวรรณกรรมทางศาสนา เรียกเมืองแพร่ว่า เวียงโกศัย ชื่อเวียงโกศัย น่าจะมาจากชื่อดอย ที่เป็นที่ตั้งขององค์พระธาตุช่อแฮ ซึ่งเป็นพระธาตุศักดิ์สิทธิ์ คู่บ้านคู่เมืองแพร่ คือ ดอยโกสิยธชัคบรรพต หมายถึง ดอยแห่งผ้าแพร ซึ่งสอดคล้องกับชื่อเมืองแพล ในศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหงมหาราช หลักที่ 1 ด้านที่ 4 โดยคำว่า แพล น่าจะมาจากศรัทธาของชาวเมือง ที่มีต่อพระธาตุช่อแพร หรือช่อแฮ ที่สร้างขึ้นภายหลังการสร้างเมือง ต่อมาจึงได้เรียกชื่อเมืองของตนว่า เมืองแพล

จนถึงปี พ.ศ. 2440 ในสมัยรัชกาลที่ 5 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ได้เปลี่ยนการปกครอง จากเจ้าผู้ครองนคร เป็นมณฑลเทศาภิบาล และโปรดเกล้า ให้พระยาไชยบูรณ์ มาเป็นข้าหลวงเมืองแพร่คนแรก โดยมีเจ้าผู้ครองนครแพร่ คือ เจ้าพิริยเทพวงษ์ ต่อมา เกิดเหตุการณ์กบฏเงี้ยว ในปี พ.ศ. 2445 จึงโปรดเกล้า ให้เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรีนำทัพ พร้อมหัวเมืองใกล้เคียง เข้าปราบกบฏเงี้ยวที่เมืองแพร่ พระยาไชยบูรณ์ ถูกพวกเงี้ยวสังหาร ส่วนเจ้าพิริยเทพวงษ์เกรงพระราชอาญา จึงเสด็จหลี้ภัยการเมือง ไปพำนักที่เมืองหลวงพระบาง หลังจากนั้น รัฐบาลสยาม จึงยกเลิกตำแหน่ง เจ้าผู้ครองนครแพร่

ตำนานเมืองแพร่แห่ระเบิด คนแพร่ มักถูกทักทายเชิงล้อเลียนอยู่เสมอว่า เมืองแพร่แห่ระเบิด และมักมีการกล่าวอ้างเลื่อนลอยอีกด้วยว่าค นแพร่ในอดีต ไม่รู้จักระเบิด จึงนำระเบิดไปแห่ จนเกิดระเบิดขึ้น ซึ่งไม่น่าจะเป็นความจริง จึงมีผู้ศึกษาค้นคว้าเกี่ยวกับเรื่องนี้ ว่ามีความเป็นมาอย่างไร หมายความว่าอย่างใด โดยศึกษาอ้างอิง กับเรื่องราวสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 จากคุณสุรินทร์ โสภารัตนานันท์ อดีตเสรีไทย รวมทั้งผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับเรื่อง นี้อีกหลายคน ได้ความว่า

นายหลง มโนมูล ซึ่งเป็นคนงานรถไฟ สถานีแก่งหลวง ได้ไปพบซากระเบิด ที่ทิ้งมาจากเครื่องบินของฝ่ายสัมพันธมิตร ซึ่งนำระเบิดมาทิ้ง เพื่อทำลายสะพานรถไฟ ข้ามห้วยแม่ต้า เพื่อสกัดการเดินทางของทหารญี่ปุ่น เมื่อคราวสงครามโลกครั้งที่ 2 (ประมาณปี พ.ศ. 2485 – 2488) จึงได้มาบอกนายสมาน หมื่นขัน ทราบ นายสมานฯ จึงไปดู และขอความช่วยเหลือ จากคนงานรถไฟ ที่สถานีรถไฟแก่งหลวง ที่อยู่ใกล้เคียง ได้แก่ นายชุ่ม ขันแก้ว นายชัยวัฒน์ พึ่งพอง นายพินิจ สุทธิสุข นายย้าย ปัญญาทอง ให้มาช่วยกันขุด และทำการถอดชนวน แล้วใช้เลื่อยตัดเหล็ก ตัดส่วนหางของลูกระเบิด ควักเอาดินระเบิดที่บรรจุอยู่ภายในออก และช่วยกันหามขึ้นล้อ(เกวียน) นำไปพักไว้ที่บ้านแม่ลู่ ตำบลบ้านปิน ต่อมานายหลงฯ ได้ไปลากต่อมาจากบ้านแม่ลู่ โดยล้อ (เกวียน) ชาวบ้านทราบข่าว จึงแตกตื่นพากันออกมาดูทั้งหมู่บ้าน เดินตามกันเป็นขบวนยาว ติดตามมาตลอดทาง จนถึงวัดแม่ลานเหนือ ตำบลห้วยอ้อ ชาวบ้านที่อยู่ใกล้เคียงรอบ ๆ วัด พอทราบข่าว ก็ออกมาต้อนรับ พร้อมวงฆ้อง – กลองยาว ขบวนที่แห่กันมา จึงเคลื่อนขบวนเข้าวัด ทำพิธีถวาย ให้เป็นสมบัติของวัด เพื่อใช้เป็นระฆังของวัดจนถึงปัจจุบันนี้ ระเบิดลูกที่ 2 นำไปถวายที่วัดศรีดอนคำ ตำบลห้วยอ้อ ส่วนลูกระเบิดลูกที่ 3 นายบุญมา อินปันดี ใช้ช้างลากขึ้นมาจากห้วยแม่ต้า แล้วนำมาบรรทุกล้อ (เกวียน) ลากไปถวายที่วัดนาตุ้ม ตำบลบ่อเหล็กลอง ซึ่งเป็นบ้านเดิมของนางจันทร์ ผู้เป็นภรรยา ปัจจุบันลูกระเบิดที่ 1 เก็บไว้ที่วัดแม่ลานเหนือ ตำบลห้วยอ้อ ลูกที่ 2 เก็บไว้ที่วัดศรีดอนคำ ตำบลห้วยอ้อ ลูกที่ 3 เก็บไว้ที่วัดนาตุ้ม ตำบลบ่อเหล็กลอง จังหวัดแพร่

จังหวัดแพร่ เป็นจังหวัดภาคเหนือของประเทศไทย ตั้งอยู่ระหว่างเส้นรุ้งเหนือที่ 17.70 ถึง 18.84 องศา กับเส้นแวงที่ 99.58 ถึง 100.32 องศา อยู่สูงกว่าระดับน้ำทะเลประมาณ 155 เมตร อยู่ห่างจากกรุงเทพมหานคร ตามทางหลวงหมายเลข 11 และ 101 ประมาณ 555 กิโลเมตร และทางรถไฟ 550 กิโลเมตร (ถึงสถานีรถไฟเด่นชัย) มีเนื้อที่ประมาณ 6,538.59 ตารางกิโลเมตร หรือประมาณ 4,086,625 ไร่ คิดเป็นร้อยละ 1.27 ของพื้นที่ประเทศ จัดเป็นพื้นที่จังหวัดขนาดกลาง มีความกว้างประมาณ 59 กิโลเมตร (วัดจากตะวันออกสุดของอำเภอเมืองตะวันตกสุดของอำเภอลอง) มีความยาวประมาณ 118 กิโลเมตร (วัดจากเหนือสุดของอำเภอสอง ใต้สุดของอำเภอวังชิ้น) ปัจจุบัน ที่ตั้งของจังหวัดแพร่นับเป็นศูนย์กลางการคมนาคมขนส่งทางรถยนต์ ที่สำคัญแห่งหนึ่งของภาคเหนือที่ติดต่อไปยังจังหวัดน่าน จังหวัดพะเยา จังหวัดเชียงราย จังหวัดลำปาง จังหวัดลำพูน จังหวัดเชียงใหม่ จึงเรียกได้ว่าจังหวัดแพร่เป็น ประตูสู่ล้านนา