เมืองโบราณริมหนองหารหลวง #เมืองเชียงใหม่หนองหาร 😱😱😱

ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 14-18 วัฒนธรรมเจนละ (ขอมโบราณ) เริ่มแพร่กระจายอยู่ทั่วดินแดนลุ่มน้ำโขง บริเวณเมืองสกลนคร ถูกผนวกเป็นส่วนหนึ่ง ของอาณาจักรขอม ดังปรากฏหลักฐานสำคัญ ได้แก่ การสร้างเมืองโบราณ ริมหนองหารหลวงสกลนคร ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 16 รวมทั้งการสร้างศาสนาสถานในแบบปราสาทขอม และการสร้างสะพานหิน โดยเฉพาะ สมัยพระเจ้าสุริยวรมันที่ 1 (ครองราชย์ พ.ศ. 1545-1593) ดังปรากฏ “เส้นทางสายปราสาทขอม” เริ่มตั้งแต่อำเภอพิมาย จังหวัดนครราชศรีมา ในเขตแอ่งโคราช ในเขตอีสานใต้ ตั้งแต่จังหวัด สุรินทร์ บุรีรัมย์ ศรีสะเกษ ส่วนในแอ่งสกลนครเขตอีสานตอนเหนือ ในเขตจังหวัดสกลนคร เริ่มต้นที่พระธาตุดุม สะพานหินโบราณ พระธาตุเชิงชุม (ในสมัยขอม สร้างเป็นปราสาทศิลาแลง) ปราสาทนารายณ์เจงเวง ปราสาทภูเพ็ก สิ้นสุดที่อโรคยา ศาสปราสาทบ้านพันนา อำเภอสว่างแดนดิน “เส้นทางปราสาทขอม” ยังเชื่อมต่อไปถึงเมืองศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ พระปรางค์สามยอด จังหวัดลพบุรี ปราสาทเมืองสิงห์ จังหวัดกาญจนบุรี สิ้นสุดที่จังหวัดสุโขทัย

ในด้านศาสนสถาน สกลนคร มีศาสนสถาน ทั้งที่เป็นปราสาท พระธาตุ หลักศิลาจารึกหลายแห่ง บ่งบอกให้เห็นถึงความเคารพนับถือลัทธิต่างๆ เช่น พุทธศาสนามหายาน ลัทธิฮินดู (พราหมณ์) แสดงถึงความอิสระเสรี ในการนับถือศาสนา ลัทธิ โดยไม่ถูกบีบบังคับ ซึ่งได้ปรากฏศาสนสถาน และโบราณสถานที่สำคัญหลายๆ แห่ง อาทิเช่น วัดแดนโมกษาวดี บ้านพานพัฒนา เป็นแหล่งที่พบหลักฐานการทำแท่นรูปเคารพ แกะด้วยหินทรายจำนวนมาก แท่นรูปเคารพเหล่านี้ อาจเป็นแท่นโยนีโธรณะ เพื่อบูชาศิวลึงค์ ตามลัทธิไศวนิกาย หรือปักบูชาเทวรูป พระพุทธรูป ในลัทธิมหายาน วัดพุทธไสยาสน์ บ้านค้อเชียว อำเภอวาริชภูมิ เป็นแหล่งที่พบศิลาจารึกอักษรขอมโบราณ อายุระหว่างพุทธศตวรรษที่ 15-16 สลักไว้ในแผ่นเสมาหิน ข้อความกล่าวถึงการสร้างหนทาง ในวันเสาร์ ขึ้น 8 ค่ำ เดือน 5 ปีมะโรง ข้อความดังกล่าว แสดงหลัดฐานการมีศาสนสถาน ในพุทธศาสนานิกายมหายาน

จากหลักฐานด้านศาสนสถาน และศิลาจารึกภาษาขอมทั้ง 2 หลักนี้ ทำให้สรุปได้ว่า อิทธิพลขอมได้เข้ามาสู่สกลนครมานานแล้ว และมีอำนาจทางการเมือง ทางวัฒนธรรมอย่างมากในช่วงพุทธศตวรรษที่ 15-16 โดยเฉพาะพุทธศตวรรษที่ 17 เป็นช่วงที่อิทธิพลของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 (พ.ศ. 1724-1761) ได้แผ่ขยายเข้ามาในบริเวณหนองหารหลวงเข้าสู่เวียงจันทร์ นอกจากนี้ การที่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ทรงนับถือพุทธศาสนานิกายมหายาน จึงทำให้พุทธศาสนาเจริญรุ่งเรือง มีการสร้างวัดตามเนินเขา นักโบราณคดีบางคนมีความเห็นว่าโบราณสถานหลายแห่งในสกลนครน่าจะสร้างในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 แต่เมื่อสิ้นรัชสมัยของพระองค์ อำนาจการปกครองเสื่อมและวัฒนธรรมแบบขอมก็เสื่อมถอย บางแห่งสร้างไม่แล้วเสร็จ

            เมืองโบราณริมหนองหารสกลนคร เจริญรุ่งเรืองในสมัยพุทธศตวรรษที่ 16 สมัยพระเจ้าสุริยวรมันที่ 1 (ครองราชย์ พ.ศ. 1545-1593) แสดงถึงอิทธิพลวัฒนธรรมขอมอย่างเด่นชัด จากการวางผังเมืองเป็นรูปสี่เหลี่ยม มีคูเมืองล้อมรอบ ภายในเขตกำแพงเมืองมีศาสนสถานศักดิ์สิทธิ์ คือ พระธาตุเชิงชุม (องค์เดิมเป็นปรางค์แบบขอม ต่อมาสมัยล้านช้างมีการสร้างพระธาตุคอรบไว้) มีสระน้ำ (สระพังทอง) และข้างพรัธาตุ มีบ่อน้ำหรือที่เรียกว่า “ภูน้ำลอด” หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า “น้ำกลางหาว” ซึ่งมีน้ำใสสะอาดตลอดปี และมีทางน้ำไหลสู่สระพังทอง “ภูน้ำลอด” เคยเป็นแหล่งน้ำที่หล่อเลี้ยงชุมชนในเขตเมืองสกลนครมาโดยตลอด ก่อนมีระบบประปาใช้อย่างปัจจุบัน

ส่วนทิศเหนือของพระธาตุเชิงชุม เป็นที่ตั้งของพระธาตุนารายณ์เจงเวง ซึ่งมีสระน้ำขนาดเล็ก (บาราย) ตั้งอยู่ติดกับพระธาตุ ภายในคูเมืองเก่ามี “ถนนโบราณ” ปรากฏเหลือเป็นหลักฐานแนวสะพานหินขอมเป็นสะพานศิลาแลง ปัจจุบันเหลือความยาวเพียง 16 เมตร กว้าง 4 เมตร สูง 3 เมตร มีบันไดขึ้นลง 2 ทางสร้างขึ้นประมาณพุทธศตวรรษที่ 18 ใช้เป็นเส้นทางสัญจรสมัยโบราณ จัดเป็นสะพานที่เก่าแก่ที่สุดเหลืออยู่เพียงแห่งเดียวในประเทศไทย

            จากพุทธศตวรรษที่  17 หนองหารสกลนคร ได้พัฒนาสู่การเป็นเมืองใหญ่ในแอ่งสกลนคร (คู่กับเมืองพิมายในแอ่งโคราช) เนื่องจากเป็นเมืองที่คุมเส้นทางที่จะติดต่อไปยังฝั่งทะเลเวียดนาม (จามปา) โดยใช้เส้นทางจากหนองหาร ผ่านลำน้ำก่ำ สู่แม่น้ำโขง สู่ฝั่งลาว เดินทางต่อไปตามลำน้ำเซบั้งไฟ ตัดผ่านข้ามภูเขาไปเวียดนาม เกิดเป็นเส้นทางการค้าสำคัญในเขตลุ่มน้ำโขง

เมืองเชียงใหม่หนองหาร

สมัยล้านช้าง เจ้าฟ้างุ้ม ได้สถาปนาอาณาจักล้านช้าง ใน พ.ศ. 1896 หลังจากรวบรวมลาว ให้เป็นปึกแผ่นแล้ว ได้เจริญสัมพันธไมตรี กับพระเจ้าลิไท แห่งกรุงสุโขทัย และสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 โดยได้ตกลงแบ่งอาณาเขตล้างช้างกับอยุธยา ตามแนวภูเขาดงพระยาพ่อ (ดงพระยาไฟ ปัจจุบันคือ ภูเขาดงพญาเย็น) และภูสามเส้า (ภูเข้าเพชรบูรณ์)

            พระธาตุเชิงชุม ศาสนสถานศักดิ์สิทธิ์คู่บ้านคู่เมือง ได้รับการดัดแปลง ให้มีเอกลักษณ์ศิลปะล้านช้าง โดยสร้างพระสถูปเจดีย์ หรือ “ธาตุ” ครอบทรงปราสาทแบบขอม ที่มีอยู่เดิม องค์พระธาตุ ตกแต่งด้วยบัวย่อเป็นเหลี่ยม แบบเดียวกับพระธาตุพนม อำเภอธาตุพนม จังหวัดนครพนม

            กษัตริย์ล้านช้าง ได้ทำนุบำรุงพระธาตุเชิงชุม มาโดยตลอด ดังหลักฐานศิลาจารึก ที่กษัตริย์ล้านช้างได้สร้างอุทิศที่ดิน แก่วัดวาอารามจำนวนมาก และได้กล่าวถึงนามเมืองว่า “เมืองเชียงใหม่หนองหาร” ดังเช่นที่ระบุไว้ในศิลาจารึก วัดบ้านริมท่าวัด ตำบลชนดง อำเภอเมืองสกลนคร ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 19-20 นี้ “เมืองเชียงใหม่หนองหาร” มีความสำคัญ ในฐานะศูนย์กลางของอาณาจักรศรีโคตรบูร (มีอาณาเขตครอบคลุมสองฝั่งแม่น้ำโขง ในเขตอีสานของไทยและลาว) เมืองเชียงใหม่หนองหาร ยังเป็นตัวกลาง รับอารยธรรมทวารวดี จากเมืองฟ้าแดดสงยางในลุ่มน้ำปาว (ปัจจุบันตั้งอยู่ในจังหวัดกาฬสินธุ์) สู่เวียงจันทน์ซึ่งเป็นศูนย์กลางของอาณาจักรศรีโคตรบูรในแดนลาว

เมืองสกลนครทวาปี สมัยรัชกาลที่ 1 โปรดเกล้าฯให้อุปฮาดเมืองกาฬสินธุ์ พาครอบครัวและไพร่พลมาตั้งถิ่นฐานที่บ้านธาตุเชิงชุม เพื่อเป็นเข้ารักษาพระธาตุฯ ต่อมา โปรดเกล้าฯ ให้ยกบ้านธาตุเชิงชุม เป็นเมือง “สกลนครทวาปี” เมื่อ พ.ศ. 2329 และตั้งให้อุปฮาดเมืองกาฬสินธุ์ เป็น “พระธานี” เจ้าเมืองสกลนครทวาปีคนแรก

เมืองสกลนคร สมัยรัชกาลที่ 3 หลังการปราบกบฏเจ้าอนุวงศ์ กองทัพไทย ได้กวาดต้อนผู้คน ที่ประกอบด้วย กลุ่มชาติพันธุ์ต่างๆ ได้แก่ โย้ย ญ้อ ข่า โส้ กะเลิง มาฝั่งไทย บางส่วนของผู้ที่ถูกกวาดต้อนมาให้มีหน้าที่รักษาพระธาตุเชิงชุม ปี พ.ศ. 2381 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ โปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนนามเมืองสกลนครทวาปี เป็น “เมืองสกลนคร” และแต่งตั้งให้ราชวงศ์(คำ) เป็นพระยาประเทศธานี เป็นเจ้าเมืองสกลนครคนแรก

การปฏิรูปการปกครอง สมัยรัชกาลที่ 5 โปรดเกล้าฯ ให้มีการปฏิรูปการปกครอง หัวเมืองในภาคอีสาน เพื่อป้องกันภัยคุกคามจากฝรั่งเศส โดยการยกเลิกอำนาจการปกครองแบบล้านช้าง คือ อาญาสี่ ประกอบด้วย ตำแหน่งการปกครองสูงสุด ลงไปต่ำสุด ได้แก่ เจ้าเมือง อุปฮาด ราชวงศ์และราชบุตร มาเป็นแบบเทศาภิบาล และส่งเชื้อพระวงศ์ชั้นผู้ใหญ่ มาเป็นข้าหลวงต่างพระองค์

จาก “เมืองสกลนคร” สู่ “จังหวัดสกลนคร” สมัยรัชกาลที่ 6 ได้มีการเปลี่ยนคำว่า “เมือง” มาเป็นคำว่า “จังหวัด” และโปรดเกล้าฯ ให้สร้างสนามบินแห่งแรก ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว มีการเปลี่ยนแปลงชื่อตำแหน่งของเจ้าเมือง มาเป็น ผู้ว่าราชการจังหวัด เมื่อ 1 มีนาคม 2474

จุดเริ่มต้นของ “เมืองใหม่”

            ชุมชนขยายตัวจากเดิม บริเวณริมถนนเจริญเมือง และถนนสุขเกษม เปลี่ยนจากตึกดินและบ้านไม้เป็นอาคารพาณิชย์ ตั้งแต่ พ.ศ. 2479 ชุมชนเทศบาลเมืองสกลนครขยายตัว เริ่มจากบริเวณวัดกลาง และลานโพธิ์ (ปัจจุบัน คือตลาดสดศรีคูณเมือง และที่ตั้งของโรงแรมเจริญสุข) ขยายสู่ทิศเหนือ จรดเขตหนองหารสกลนคร ทิศใต้จดถนนคูเมือง (คูเมืองเก่า) ทิศตะวันตกจดห้วยโมง ติกับสะพานหิน ทิศตะวันออกจดหนองหารสกลนคร

ต่อมาในพ.ศ. 2535 เขตเทศบาลเมืองสกลนคร ขยายตัวออกไป ตามการขยายตัวของชุมชนเมือง มีอาณาเขตทิศเหนือ จดหนองหารสกลนคร และรวมถึงดอนสวรรค์ ทิศตะวันออกจดหนองหารสกลนคร และรวมถึงดอนสวรรค์ ตัดตรงเข้ามายังพระธาตุดุม ทิศใต้จดห้วยเดียก บ้านนาอ้อย ตำบลธาตุเชิงชุม อำเภอเมืองสกลนคร และทิศตะวันตก จดบ้านพังขว้าง ตำบลพังขว้าง อำเภอเมืองสกลนคร