บิบลอส (Byblos)เมืองฟินิเชียนโบราณ เลบานอน

บิบลอส (Byblos; /ˈbɪblɒs/ บิบ-ลอส; ภาษากรีกโบราณ: Βύβλος) หรือที่รู้จักในชื่อ เจเบล (Jebeil, Jbeil หรือ Jubayl; อาหรับ: جُبَيْل, โรมาไนซ์: Jubayl, ท้องถิ่นเรียกว่า Jbeil [ʒ(ə)beːl]) เป็นเมืองโบราณในเขตผู้ว่าการ เคเซอร์วาน-เจเบล (Keserwan-Jbeil ) ประเทศเลบานอน เชื่อกันว่า มีผู้ตั้งถิ่นฐานครั้งแรก ในช่วงระหว่าง 8800 ถึง 7000 ปีก่อนคริสต์ศักราช และมีการอยู่อาศัยต่อเนื่อง มาตั้งแต่ 5000 ปีก่อนคริสต์ศักราช

บิบลอส มีความสำคัญ ในฐานะส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมต่างๆ เช่น อียิปต์ ฟีนิเชีย อัสซีเรีย เปอร์เซีย เฮลเลนิสติก โรมัน เจนัว มามลุค และออตโตมัน การเป็นเมืองเริ่มขึ้น ในช่วง 3 พันปีก่อนคริสต์ศักราช ทำให้บิบลอสเป็นหนึ่งในเมืองที่เก่าแก่ที่สุดในโลก และได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลก โดยองค์การยูเนสโก

เมืองโบราณแห่งนี้ เป็นสถานที่กำเนิดตัวอักษรฟีนิเชีย ซึ่งเชื่อว่า เป็นต้นแบบของตัวอักษรกรีก ละติน และตัวอักษรตะวันตกทั้งหมด ชื่อของบิบลอส ปรากฏในจารึกอักษรอียิปต์โบราณ ของฟาโรห์สนเฟรู (2600 ปีก่อนคริสต์ศักราช) ในชื่อเคบนี่ (Kebny) และในจารึกอักษรคูนิฟอร์มอัคคาเดียน ในจดหมายอามาร์นา ในชื่อกุบลา (Gubla)

ชื่อในภาษาอาหรับปัจจุบันจูเบย์ล (Jubayl) มาจากชื่อเดิมในยุคโบราณ แม้จะมีการเปลี่ยนแปลงไปจากความเข้าใจผิด เกี่ยวกับรากศัพท์เดิมของชื่อ ชื่อนี้ ยังถูกเรียกในภาษาอังกฤษว่าเจบีล (Jbeil, Jbail) หรือ Jbayl ในยุคสงครามครูเสด เมืองนี้ถูกเรียกว่ากิเบเลต์ (Gibelet) หรือ Giblet

บิบลอส มีความสำคัญอย่างยิ่ง ในฐานะศูนย์กลางการค้ากระดาษปาปิรุส จากอียิปต์โบราณ จนทำให้คำว่า "Byblos" ในภาษากรีก หมายถึงปาปิรุส และเป็นที่มาของคำว่า "Bible" ในภาษาอังกฤษ

ตั้งอยู่ห่างจากกรุงเบรุตไปทางเหนือ ประมาณ 42 กิโลเมตร บิบลอส เป็นแหล่งสำคัญสำหรับนักโบราณคดี เนื่องจากมีการสะสมชั้นดิน ที่สะท้อนถึงการอยู่อาศัยของมนุษย์หลายพันปี การขุดค้น เริ่มต้นในปี 1860 โดยเออร์เนสต์ เรนาน และต่อเนื่องโดยปิแอร์ มงเตต์ และมอริส ดูน็อง ซึ่งดำเนินการขุดค้นยาวนานกว่า 40 ปี

บิบลอส ได้รับการกล่าวถึงในตำนานว่า เป็นเมืองแรกในฟีนิเชีย ที่สร้างขึ้นโดยพระเจ้าครอนัส หรือในระบบความเชื่อของชาวคานาอันว่า เป็นเทพเอล การพัฒนาเมืองเริ่มต้นในช่วง 3 พันปีก่อนคริสต์ศักราช โดยพบหลักฐานของบ้านเรือนที่สร้างอย่างดี

ร่องรอยการตั้งถิ่นฐานยุคหินใหม่ และยุคทองแดงถูกค้นพบที่นี่ โดยมีหลักฐานเกี่ยวกับอาคาร เครื่องมือหิน และการฝังศพ รวมถึงภาชนะดินเผา

จากการศึกษาของมอริส ดูน็อง การตั้งถิ่นฐานที่บิบลอส ถูกแบ่งออกเป็น 5 ช่วงใหญ่ในยุคก่อนประวัติศาสตร์ ซึ่งแต่ละช่วง สะท้อนถึงพัฒนาการทางสังคม และเทคโนโลยีของมนุษย์

บิบลอส ยังคงมีความสำคัญทางประวัติศาสตร์และโบราณคดี ในฐานะเมืองที่เชื่อมโยงระหว่างวัฒนธรรมและประวัติศาสตร์ ของภูมิภาคเมดิเตอร์เรเนียน และตะวันออกกลาง

เมืองบิบลอส ในยุคหินใหม่ตอนต้น มีการตั้งถิ่นฐานช้ากว่าเมืองอื่นๆ ในหุบเขาเบคา เช่น ลาบเวห์ และอาร์ด ทไลลี โดยตั้งอยู่บนเนินเขาลูกใหญ่ ฝั่งติดทะเลของเมืองบิบลอสโบราณ ซึ่งมีหุบเขา ที่มีแหล่งน้ำอยู่ระหว่างกลาง 

พื้นที่ดั้งเดิมของเมือง ขยายตัวลงไปในหุบเขา มีพื้นที่ 1.2 เฮกตาร์ (3 เอเคอร์) ซึ่งเป็นพื้นที่ดินอุดมสมบูรณ์ และมีที่จอดเรือที่ได้รับการปกป้อง ดูน็อง พบหลักฐานที่อยู่อาศัยราว 20 หลัง แม้จะมีการคาดการณ์ว่าบางส่วนของเมือง สูญหายไปในทะเล ถูกขโมย หรือถูกทำลาย 

ยุคหินใหม่ตอนกลาง เมืองมีขนาดเล็กลงเหลือเพียง 0.15 เฮกตาร์ (0.37 เอเคอร์) ติดกับแหล่งเดิม เครื่องปั้นดินเผามีความก้าวหน้าขึ้น มีสีแดงและลวดลายหลากหลายกว่าเดิม 

ยุคหินใหม่ตอนปลายและยุคคาลโคลิธิก ยุคหินใหม่ตอนปลาย แสดงให้เห็นถึงความก้าวหน้า ในด้านการออกแบบอาคาร และเครื่องมือหินไฟลินต์ ที่มีความหลากหลายมากขึ้น ในขณะที่ยุคคาลโคลิธิก มีการพัฒนาของ "ใบมีดแบบคานาอัน" และเครื่องมือสำหรับขูดลักษณะพัด 

ยุคสัมฤทธิ์ตอนต้น นักวิจัยเช่น ลอเรนโซ นิกโร ระบุว่า เมืองบิบลอส เริ่มเปลี่ยนจากหมู่บ้านชาวประมงมาเป็นเมืองในช่วงต้นสหัสวรรษที่สาม ก่อนคริสตกาล 

ยุคสำริดกลางและปลาย เมืองบิบลอส มีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับฟาโรห์แห่งอียิปต์ ยุคอาณาจักรใหม่ เช่นเดียวกับการเขียนจดหมายอามาร์นา ในช่วงประมาณ 1350 ปีก่อนคริสตกาล 

ยุคเหล็กและยุคจักรวรรดิ ในยุคอัสซีเรีย กษัตริย์ของบิบลอส เช่น ซิบิตติบาอัล และอูรูมิรค์ลี ยอมเป็นเมืองขึ้นของอัสซีเรีย 

ยุคโบราณคลาสสิก เมื่ออเล็กซานเดอร์มหาราชมาถึง ในปี 332 ก่อนคริสต์กาล เมืองบิบลอส อยู่ภายใต้การปกครองของมาซิโดเนีย และมีการสร้างเหรียญกษาปณ์ 

ยุคกลางและการฟื้นฟู ในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 3 มีการสร้างโรงละครขนาดเล็ก และเมื่อเกิดสงครามครูเสดครั้งแรกในปี ค.ศ. 1098 เมืองบิบลอส ก็กลับมามีความเจริญรุ่งเรืองอีกครั้งในชื่อ กิเบลหรือกิบเลต 

ในศตวรรษที่ 12 และ 13 บิบลอส กลายเป็นส่วนหนึ่งของเคาน์ตีแห่งทริโปลี รัฐสงครามครูเส ดที่เกี่ยวข้องกับอาณาจักรเยรูซาเล็ม ของสงครามครูเสด แต่ยังคงมีความเป็นอิสระอย่างมาก 

ในชื่อ “จิเบลต์” (Gibelet หรือ Giblet) เมืองนี้ ตกอยู่ใต้การปกครอง ของตระกูลเอ็มบรีอาโกแห่งเจนัว ซึ่งได้สร้างลอร์ดชิปแห่งจิเบลต์ขึ้น โดยเริ่มต้นในฐานะผู้บริหารของเมือง ในนามของสาธารณรัฐเจนัว และต่อมา กลายเป็นมรดกตกทอด ที่ต้องจ่ายค่าธรรมเนียมประจำปีให้แก่เจนัว และโบสถ์ซานโลเรนโซ (มหาวิหารแห่งเจนัว) 

ปราสาทบิบลอส ที่เป็นที่พักของตระกูลเอ็มบรีอาโก พร้อมทั้งเมืองที่มีป้อมปราการนี้ ทำหน้าที่เป็นฐานทัพสำคัญของสงครามครูเสด ซากของปราสาทนี้ เป็นหนึ่งในโครงสร้างสถาปัตยกรรม ที่น่าประทับใจที่สุด ที่ยังหลงเหลืออยู่ในใจกลางเมือง เมืองนี้ถูกยึดครองโดยซาลาดิน ในปี ค.ศ. 1187 แต่ได้ถูกยึดคืน โดยสงครามครูเสด และต่อมา ถูกพิชิตโดยไบบาร์ในปี ค.ศ. 1266 อย่างไรก็ตาม เมืองนี้ ยังคงอยู่ภายใต้การควบคุมของตระกูลเอ็มบรีอาโก จนถึงประมาณปี ค.ศ. 1300 

หลังจากที่ยอมแพ้ต่อมัมลุกโดยสมัครใจ เมืองจึงไม่ได้รับความเสียหาย จากการปล้นสะดมมากนัก กำแพงป้องกันของเมือง ได้รับการบูรณะโดยไบบาร์ จากปี ค.ศ. 1516 ถึงปี ค.ศ. 1918 เมืองและภูมิภาคทั้งหมดกลายเป็นส่วนหนึ่งของจักรวรรดิออตโตมัน 

บิบลอสและเลบานอนทั้งหมด ตกอยู่ภายใต้การควบคุมของฝรั่งเศส (French Mandate) ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1920 จนถึงปี ค.ศ. 1943 เมื่อเลบานอนประกาศอิสรภาพ สงครามเลบานอนในปี ค.ศ. 2006 ส่งผลกระทบต่อเมืองโบราณแห่งนี้ โดยทำน้ำมันรั่วไหลจากโรงไฟฟ้าใกล้เคียง ซึ่งทำให้ท่าเรือและกำแพงเมือง ถูกปกคลุมไปด้วยน้ำมัน 

ในระหว่างการรุกรานเลบานอนของอิสราเอล ในปี ค.ศ. 2024 องค์การยูเนสโก ได้มอบการคุ้มครองขั้นสูงให้กับบิบลอส และสถานที่ทางวัฒนธรรมอื่น ๆ อีก 33 แห่งเพื่อป้องกันความเสียหาย 

ประชากรของบิบลอส ส่วนใหญ่เป็นชาวคริสเตียน โดยเฉพาะนิกายมาโรไนต์ โดยมีชนกลุ่มน้อย ที่นับถือนิกายอาร์เมเนียนออร์โธดอกซ์ กรีกออร์โธดอกซ์ และกรีกคาทอลิก นอกจากนี้ ยังมีชนกลุ่มน้อย ที่เป็นชาวมุสลิมชีอะห์ 

เมือง Bint Jbeil (“บุตรสาวแห่งบิบลอส”) ในภาคใต้ของเลบานอน กล่าวกันว่า ก่อตั้งขึ้นโดยชาวมุสลิมชีอะห์เหล่านี้ บิบลอส มีผู้แทนสามคนในรัฐสภาเลบานอน สองคนจากนิกายมาโรไนต์ และอีกหนึ่งคนจากมุสลิมชีอะห์ 

ณ ปี ค.ศ. 2022 องค์ประกอบทางศาสนา ของผู้มีสิทธิ์ลงคะแนนเสียง ที่ลงทะเบียนในเมืองนี้ จำนวน 9,247 คน ประกอบด้วย 

- มาโรไนต์คาทอลิก 65.8% 

- อาร์เมเนียนออร์โธดอกซ์ 8.7% 

- ชีอะห์ 7.2% 

- ซุนนี 6.3% 

- กรีกออร์โธดอกซ์ 4.6% 

- อื่น ๆ 7.4% 

พิพิธภัณฑ์อาราม เบซิเกียน เกี่ยวกับเด็กกำพร้า จากการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ชาวอาร์เมเนีย เป็นพิพิธภัณฑ์ที่อุทิศให้กับการอนุรักษ์ความทรงจำ ของการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ชาวอาร์เมเนียและผู้รอดชีวิต 

บุคคลสำคัญ 

- มัจญ์ดี อัลลาวี (เกิดปี 1970) นักบวชมารอไนต์ ผู้ก่อตั้งสมาคม 

- ญิฮาด อาซูร์ (เกิดปี 1966) นักเศรษฐศาสตร์