พุทธศาสนาในรัสเซีย

พุทธศาสนา เป็นหนึ่งในศาสนาดั้งเดิมของรัสเซีย และได้รับการยอมรับตามกฎหมาย ให้เป็นส่วนหนึ่งของมรดกทางประวัติศาสตร์ของประเทศ ตามประวัติศาสตร์ พุทธศาสนาเริ่มเข้าสู่ไซบีเรีย ในช่วงต้นศตวรรษที่ 17 นอกจากวัดพุทธดั้งเดิม ในแคว้นบูเรียเตีย ตูวา และคัลมิกเกีย (ซึ่งเป็นสาธารณรัฐเดียวในยุโรป ที่ประชากรส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ) ปัจจุบัน พุทธศาสนาได้แพร่กระจายไปทั่วรัสเซีย รวมถึงชาวรัสเซียเชื้อสายอื่น ที่หันมานับถือศาสนาพุทธมากขึ้น 

พุทธศาสนานิกายหลักในรัสเซียคือ นิกายเกลุก (Gelukpa) ของพุทธศาสนาทิเบต ซึ่งเป็นที่รู้จักในชื่อ "นิกายหมวกเหลือง" นอกจากนี้ ยังมีนิกายอื่น ทั้งที่เป็นสายทิเบตและไม่ใช่สายทิเบตเป็นกลุ่มย่อย แม้ว่าพุทธศาสนาทิเบต จะเกี่ยวข้องกับทิเบตโดยตรง แต่ศาสนานี้ ได้แพร่เข้าสู่มองโกเลีย และจากมองโกเลีย ได้เข้าสู่ไซบีเรีย ก่อนจะแพร่กระจายไปทั่วรัสเซีย 

ประวัติศาสตร์ 

หลักฐานแรก เกี่ยวกับการมีอยู่ของพุทธศาสนา ในดินแดนที่เป็นรัสเซียปัจจุบัน (โดยเฉพาะในไซบีเรีย ซึ่งอยู่ใกล้กับเอเชียตะวันออก) ย้อนกลับไปถึงศตวรรษที่ 8 และเกี่ยวข้องกับรัฐบาลแฮ (Balhae) ซึ่งในช่วงปี ค.ศ. 698–926 เคยปกครองพื้นที่บางส่วน ของแคว้นพรีมอรี และอามูร์ในปัจจุบัน นอกจากนี้ยังพบร่องรอยของพุทธศาสนา ในช่วงราชวงศ์จินของชาวจูร์เชิน (1115–1234) 

ในศตวรรษที่ 15 ช่วงราชวงศ์หมิงของจีน มีการสร้างวัดพุทธหลายแห่ง บริเวณตอนล่างของแม่น้ำอามูร์ เช่น วัดหยงหนิงซื่อ (Yongning-si) ซึ่งอุทิศให้พระโพธิสัตว์กวนอิม (สร้างขึ้นในปี ค.ศ. 1413) อย่างไรก็ตาม การเผยแผ่พุทธศาสนาในภูมิภาคนี้ ไม่ได้รับการสนับสนุนจากชาวพื้นเมือง และในเวลาต่อมา วัดเหล่านั้น ก็ถูกทำลาย 

ชาวโมเฮ (Mohe) ซึ่งได้รับอิทธิพลทางวัฒนธรรมจากจีน เกาหลี และแมนจูเรีย นับถือพุทธศาสนาแบบมหายานเป็นหลัก ต่อมา พุทธศาสนาได้แพร่กระจายเข้าสู่ภูมิภาคของรัสเซีย ที่อยู่ติดกับมองโกเลีย (พื้นที่ที่เรียกว่าสเตปป์มองโกเลีย) และพื้นที่ที่มีประชากรเชื้อสายมองโกล เช่น บูเรียเตีย ไซบีเรียตอนใต้ แคว้นซาบายคาลสกี ตูวา และคัลมิกเกีย โดยคัลมิกเกีย เป็นภูมิภาคพุทธแห่งเดียวในยุโรป ตั้งอยู่ทางตอนเหนือของเทือกเขาคอเคซัส 

การเผชิญหน้าระหว่างรัสเซียกับพุทธศาสนา 

ตั้งแต่การเผชิญหน้ากับพุทธศาสนาในช่วงแรก ๆ ชาวรัสเซียส่วนใหญ่ มีทัศนคติในเชิงลบต่อศาสนานี้ นักคิดชาวรัสเซีย ที่ยึดถือแนวคิดอนุรักษนิยมและศาสนาคริสต์มักมองว่า พุทธศาสนา เป็นอุปสรรคต่อการเผยแผ่ศาสนาคริสต์ และกระบวนการกลืนกลายทางวัฒนธรรมของไซบีเรีย ชาวรัสเซียในยุคนั้นมองว่า พุทธศาสนาเป็นศาสนาที่งมงาย และขัดแย้งกับโลกทัศน์ที่มีเหตุผล และเป็นวิทยาศาสตร์ 

เมื่อพวกคอสแซค ได้พบกับพุทธศาสนา (ในรูปแบบของพุทธศาสนาทิเบต) เป็นครั้งแรก ระหว่างการพิชิตไซบีเรีย พวกเขามองว่า พุทธศาสนา เป็นรูปแบบหนึ่งของศาสนาผีสางเทวดา นักสำรวจชาวรัสเซีย และมิชชันนารีคริสต์ในยุคแรก ๆ มักอธิบายว่า พุทธศาสนาเป็น "ความเชื่องมงาย" "ลัทธิเท็จ" หรือ "การบูชารูปเคารพ" และเรียกวัดพุทธหรือสำนักสงฆ์ว่าเป็น "ศาลเจ้าของพวกนอกศาสนา" พิธีกรรมทางศาสนาพุทธ มักถูกกล่าวหาว่า เป็นเรื่องของไสยศาสตร์ การหลอกลวง หรือ "พิธีกรรมของหมอผี"

ตลอดศตวรรษที่ 19 และต้นศตวรรษที่ 20 นักวิจัยชาวรัสเซีย เริ่มศึกษาพุทธศาสนาทิเบต อย่างไรก็ตาม เนื่องจากอิทธิพลของแนวคิดตะวันออกนิยม (Orientalism) และภูมิหลังของนักวิชาการ ที่มักมาจากกลุ่มคริสเตียน หรือนักบวชผู้ออกเผยแผ่ศาสนา งานศึกษาของพวกเขา จึงไม่ได้รับการยอมรับว่า เป็นวิชาการในปัจจุบัน เนื่องจากหลายคนมองว่า พุทธศาสนา มีข้อบกพร่อง และใช้ข้อมูลเชิงอรรถน้อยมาก เพื่อสนับสนุนอคติของตน 

เมื่อการศึกษาพุทธศาสนา เริ่มเป็นที่รู้จักในยุโรปตะวันตก ในศตวรรษที่ 19 สังคมรัสเซีย ก็เริ่มเปิดรับแนวคิดว่า พุทธศาสนา เป็นศาสนาที่มีปรัชญา และประวัติศาสตร์ที่น่าทึ่ง อย่างไรก็ตาม ชนชั้นสูงและนักวิชาการรัสเซีย ยังคงมองว่า พุทธศาสนา แท้จริงเป็นศาสนาในอดีต หรือเป็นศาสนาที่ดำรงอยู่ในบางภูมิภาค เช่น ศรีลังกา ขณะที่พุทธศาสนาในไซบีเรีย ยังคงถูกมองว่า เป็นศาสนาที่ล้าหลัง ตลอดศตวรรษที่ 19 และต้นศตวรรษที่ 20 

ในช่วงปลายศตวรรษที่ 19 และต้นศตวรรษที่ 20 ส่วนหนึ่งของสังคมรัสเซีย เริ่มมีมุมมองเชิงบวกต่อพุทธศาสนาทิเบต แต่ก็สนับสนุนให้มีการทำให้พุทธศาสนา เป็นแบบยุโรปมากขึ้น และพยายามผนวกชาวพุทธเข้ากับสังคมรัสเซียเพื่อ "ทำให้เป็นอารยะ" 

ตั้งแต่ศตวรรษที่ 19 จนถึงปัจจุบัน 

ภายในปี ค.ศ. 1887 มีสำนักพิมพ์เกี่ยวกับพุทธศาสนา 29 แห่ง และมีวัดดัตซานจำนวนมาก ภายในปี ค.ศ. 1917 ดินแดนเหล่านี้มีชาวพุทธประมาณ 20,000 คน และมีวัดพุทธ 175 แห่ง 

เมื่อสหภาพโซเวียตก่อตั้งขึ้น ศาสนาทุกศาสนา รวมถึงพุทธศาสนา เริ่มถูกมองว่า เป็น "เครื่องมือของการกดขี่" และชาวพุทธที่มีอำนาจถูกมองในแง่ลบ รัฐบาลโซเวียต พยายามกำจัดพุทธศาสนาและศาสนาอื่น ๆ โดยเชื่อว่า การไม่มีศาสนา ควบคู่กับการทำให้เป็นเมือง จะช่วยเพิ่มผลผลิตทางเศรษฐกิจ  

ในปี ค.ศ. 1929 วัดพุทธหลายแห่งถูกปิด พระสงฆ์ถูกจับกุมและเนรเทศ ในช่วงทศวรรษที่ 1930 ซึ่งเป็นช่วงการกวาดล้างของสตาลิน ชาวพุทธ ต้องเผชิญกับการปราบปรามอย่างหนัก ยิ่งกว่าศาสนาอื่นในสหภาพโซเวียต โดยพระลามะหลายรูปถูกขับไล่ และถูกกล่าวหาว่าเป็น "สายลับญี่ปุ่น" หรือ "ศัตรูของประชาชน" 

ในปี ค.ศ. 1943 ชาวคัลมิกทั้งหมดถูกเนรเทศไปยังไซบีเรีย เนื่องจากรัฐบาลสงสัยว่าพวกเขาให้ความร่วมมือกับนาซีเยอรมนีเมื่อกองทัพนาซียึดครองบางส่วนของคัลมิกเกีย ประมาณ 40% ของประชากรคัลมิกเสียชีวิตระหว่างการถูกเนรเทศ และผู้รอดชีวิตไม่สามารถกลับสู่บ้านเกิดได้จนถึงปี ค.ศ. 1956 

อย่างไรก็ตาม พุทธศาสนาไม่ได้หายไปจากรัสเซีย เนื่องจากความพยายามของ บีเดีย ดานดารอน (Bidia Dandaron) ศิษย์ของ ซึเดนอฟ (Tsydenov) และนักพุทธศาสนวิทยาที่มีชื่อเสียง ดานดารอนพยายามฟื้นฟูพุทธศาสนาในรัฐที่ไม่เชื่อในศาสนาโดยเสนอแนวคิด "นีโอบุทธศาสนา" (Neo-Buddhism) ซึ่งผสมผสานคำสอนทางพุทธศาสนากับปรัชญาตะวันตกและทฤษฎีวิทยาศาสตร์สมัยใหม่ แต่ต่อมาเขาถูกจับกุมข้อหาสร้างชุมชนทางศาสนาและเสียชีวิตในค่ายกักกัน อย่างไรก็ตาม ศิษย์ของเขามีบทบาทสำคัญในการฟื้นฟูพุทธศาสนาในรัสเซียช่วงทศวรรษที่ 1990 

ในปี ค.ศ. 2022 ขัมโบ ลามะ ดัมบา อายูเชฟ (Khambo Lama Damba Ayusheev) ผู้นำแห่งคณะสงฆ์พุทธดั้งเดิมของรัสเซีย (BTSR) ซึ่งเป็นนิกายพุทธที่ใหญ่ที่สุดในรัสเซีย ได้ออกมาสนับสนุนการรุกรานยูเครนของรัสเซีย อย่างไรก็ตาม ในเดือนตุลาคมปีเดียวกัน เอิร์ดเน ออมบาดีคอฟ (Erdne Ombadykov) ผู้นำสูงสุดของพุทธศาสนาในสาธารณรัฐคัลมิกเกียของรัสเซีย ประณามสงครามและลี้ภัยไปยังมองโกเลีย และในเดือนมกราคม ค.ศ. 2023 เขาถูกประกาศให้เป็น "ตัวแทนต่างชาติ" โดยรัฐบาลรัสเซีย 

การฟื้นฟูพุทธศาสนา 

หลังการล่มสลายของสหภาพโซเวียต พุทธศาสนาในคัลมิกเกียเริ่มฟื้นตัวขึ้น โดยได้รับแรงสนับสนุนจากประธานาธิบดี เคียร์ซาน อิลยูมซินอฟ (Kirsan Ilyumzhinov) พุทธศาสนายังได้รับการฟื้นฟูในแคว้นบูเรียเตียและตูวา และเริ่มแพร่กระจายไปสู่ชาวรัสเซียในภูมิภาคอื่น ๆ 

ปัจจุบัน มีมหาวิทยาลัยวัดพุทธแบบทิเบตหลายแห่ง กระจายอยู่ทั่วรัสเซีย โดยเฉพาะในไซบีเรีย ซึ่งเรียกว่าวัด "ดัตซาน" 

ฟีโอดอร์ เชอร์บัตสกอย (Fyodor Shcherbatskoy) นักภาษาศาสตร์ และนักศึกษาพุทธศาสนาชาวรัสเซีย ที่เดินทางไปอินเดียและมองโกเลีย ในช่วงจักรวรรดิรัสเซีย ถือเป็นบุคคลสำคัญ ในการวางรากฐานการศึกษาพุทธศาสนาในโลกตะวันตก 

ปัจจุบัน มีชาวพุทธในรัสเซียระหว่าง 700,000 ถึง 1.5 ล้านคน ส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในสาธารณรัฐบูเรียเตีย คัลมิกเกีย และตูวา 

ในปี ค.ศ. 2024 มีการสร้างสถูปพุทธของรัสเซีย ในเมืองลุมพินี ประเทศเนปาล 

พุทธศาสนาในรัสเซีย 

ในปี ค.ศ. 2012 ประชากร 62% ของแคว้นตูวา 48% ของคัลมิกเกีย และ 20% ของบูเรียเตียนับถือพุทธศาสนา นอกจากนี้ยังมีชาวพุทธ 6% ในแคว้นซาบายคาลสกี และ 0.5% ถึง 0.9% ในแคว้นทอมสค์และสาธารณรัฐยากูเตีย 

ชุมชนพุทธสามารถพบได้ในเขตปกครองอื่น ๆ ของรัสเซีย โดยมีสัดส่วนประชากรระหว่าง 0.1% ถึง 0.5% ในหลายพื้นที่ รวมถึงมอสโก เซนต์ปีเตอร์สเบิร์ก และแคว้นคาลินินกราด โดยในเมืองใหญ่บางแห่ง เช่น มอสโก เซนต์ปีเตอร์สเบิร์ก และซามารา มีประชากรที่ระบุว่าตนเองเป็นชาวพุทธประมาณ 1%