រឿងនិទាន នៀង ឌឿ ធំ (នាងទ្រូងធំ)

មានរឿងនិទានពីនាងទ្រូងធំ (ឌឿ ធំ ឬ ដឿធំ) ចំនួនពីររឿង ដែលទាក់ទងនឹងទីក្រុងភូមិបូន និងទីក្រុងសុរិយបិន្ទនិគម។

ប្រាសាទភូមិបូន មានអមដោយសំណង់បុរាណចំនួន ៤ កន្លែង រួមមានប្រាសាទកសាងពីឥដ្ឋចំនួន ៣ និងសិលាចំនួន ១។ ប្រាសាទធំបំផុតដែលកសាងពីឥដ្ឋ មានរាងជាចតុកោណជ្រុងទន់ សល់តែគ្រឹះ ប្រទាលទ្វារ និងជញ្ជាំងខ្លះៗ។ ថប់លាន និងសសរប្រទាលទ្វារ ត្រូវបានចម្លាក់ពីថ្មដុំដែលមានលក្ខណៈសិល្បៈខ្មែរសម័យសំបូរភ្រិកុក ក្នុងសម័យស្ដេច “ឧីសានវរ្ម័ន” ប្រហែលសតវត្សទី ១២ ពុទ្ធសករាជ។

ព្រះបាទឧីសានវរ្ម័ន ជាព្រះរាជបុត្រ នៃព្រះបាទមហេន្ទ្រវរ្ម័ន ឬព្រះបាទចិត្តសែន។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីឈ្មោះ “ឧីសានបុរី” ដែលជាសម្រង់ប្រាសាទសំបូរភ្រិកុក នៅក្នុងខេត្តកំពង់ធំសព្វថ្ងៃ។

អោយហេតុនេះ ប្រាសាទភូមិបូន គឺជាភស្តុតាងប្រវត្តិសាស្រ្តដ៏សំខាន់។ ពាក្យ “ភូមិ” មានន័យថា ភូមិ ឬជនបទ ចំណែក “បូន” មានន័យថា លាក់ឬលាក់ខ្លួន។ ឈ្មោះភូមិលាក់ខ្លួននេះ បានក្លាយជាទំនៀមនិទានអំពី “នៀង ឌឿ ធំ”។

គេប្រាប់ថា ព្រះបាទខ្មែរអង្គមួយ បានបង្កើតទីក្រុងសម្ងាត់មួយនៅព្រៃដ៏ក្តី ហៅថា ប្រាសាទភូមិបូន។ ពេលមានសត្រូវចូលប្រហារទៅកាន់រាជធានី ព្រះអង្គបានផ្ញើព្រះនាងស្រីច័ន្ទ ដែលគេហៅថា “នៀង ឌឿ ធំ” (មានន័យថា នាងទ្រូងធំ) ទៅលាក់ខ្លួននៅភូមិបូន។

ក្រោយមក មានម្ចាស់ក្រុងមួយ ចង់រៀបចំពិធីជប់លៀងធំមួយ ហើយបានផ្ញើអ្នកលក់សត្វចំនួន ៧ នាក់ ជាមួយដំរីមួយក្បាល ចេញទៅបន្តើតសត្វ។ ពួកគេបានទៅស្ថិតនៅត្រពាំងមួយឈ្មោះ “ត្រពាំងព្រៀន” មានន័យថា ត្រពាំងរបស់អ្នកព្រៃ (នៅខាងត្បូងភូមិតាព្រម)។ ក្នុងចំណោមអ្នកលក់សត្វទាំង ៧ មាន ៣ នាក់ចៃដន្យបានឃើញប្រាសាទភូមិបូន ហើយបានស្តាប់ពីសម្រស់ដ៏អស្ចារ្យរបស់នៀងស្រីច័ន្ទ។ ពួកគេបានទៅសង្គត់មើលព្រះនាងកំពុងងាបទឹក ហើយពិតជាស្រស់ស្អាតដូចដែលគេនិយាយ ពួកគេក៏ត្រឡប់ទៅរាយការណ៍ដល់ព្រះបាទ។ ព្រះបាទចាញ់ចិត្តស្រឡាញ់ព្រះនាង ក៏រៀបចំកងទ័ពមកយកព្រះនាងទៅជាសេដ្ឋីនី។

ភាគនៃនៀងស្រីច័ន្ទ ក្រោយថ្ងៃដែលស្រង់ទឹកនោះ នាងមានអារម្មណ៍ប្រច័ន្ទ ដូចជាអ្នកណាម្នាក់បានរកឃើញទីលាក់ខ្លួន។ ពេលគេង នាងសុបិន្តថាបានធ្វើបង្គន់ជាមួយសក់ ៧ ស្រមោល មានក្លិនឈ្ងុយ ហើយសរសេរសារថា អ្នកណាចាញ់បង្គន់នោះ នាងនឹងព្រមរៀបការជាមួយ។ នៅក្នុងបង្គន់នោះ ក៏មានរូបផ្ទាល់របស់នាងដែរ។ ពេលនាងភ្ញាក់ពីគេង ក៏ធ្វើតាមសុបិន្ត (សក់នាងមានក្លិនឈ្ងុយ ពីព្រោះដាក់ក្នុងប្រអប់ក្រអូប) គេហៅនាងថា “នៀង ចុក ក្រអូប” ដែលមានន័យថា នាងសក់ក្រអូប។

បង្គន់នាងបានលងទៅដល់ទីក្រុងមួយឈ្មោះ “ហូលមន” ដែលមានព្រះបុត្រម្ចាស់ក្រុងបានចាញ់បង្គន់នោះ។ ព្រះបុត្របើកប្រអប់នោះហើយស្រលាញ់នាងភ្លាមៗ។ ទោះព្រះអង្គមានរូបសម្បត្តិអាក្រក់ ប៉ុន្តែមានអំណាចនៃយន្តមន្ត និងល្មើយចិត្តខ្ជាប់ខ្ជួន។ ព្រះអង្គបានទៅសុំរៀបការនឹងនាងតាមប្រពៃណី។ ប៉ុន្តែពេលនាងឃើញរូបសម្បត្តិរបស់ព្រះអង្គ នាងបានយំ។ ព្រះអង្គយល់ចិត្តដោយសារដឹងខ្លួន។ ព្រះអង្គមិនបង្ខំនាងឲ្យរៀបការនោះទេ ក៏ជួយនាងសាងស្រះជញ្ជាំង ក៏សង់ស្រះ ហើយទាំងផ្ដល់ស្គរផងដែរ ដើម្បីឲ្យនាងវាយនៅពេលបើមានអាសន្ន។ ព្រះអង្គបញ្ជាថា មិនអាចវាយស្គរជាសំណើចបានទេ។

មានអ្នកប្រុសម្នាក់ឈ្មោះ “ប៊ុនច័ន្ទ” ជាអ្នកទាហានដែលព្រះបាទឪពុករបស់នាងជឿទុកចិត្ត។ គាត់ស្និទ្ធនឹងនាងតាំងព្រេង ហើយបានស្រលាញ់នាង។ ប៉ុន្តែព្រះនាងមិនបានស្រលាញ់គេវិញទេ គិតគ្រប់តែជាមិត្តស្និទ្ធ។ មួយថ្ងៃ គេឃើញស្គរដែលព្រះបុត្រហូលមនផ្ដល់ឲ្យនាង ក៏ចង់វាយ។ គេតែងសុំអោយនាងអនុញ្ញាត វាយស្គរ។ ព្រះនាងស្រួលចិត្តនិយាយសម្លេងព្រងើយន័យថា ចង់វាយក៏វាយទៅ ដោយប្រហែលជាមិនបានជួបគ្នាទៀត។ ប៊ុនច័ន្ទគិតថា នាងស្រលាញ់ព្រះបុត្រហូលមន ទើបទៅវាយស្គរ។ ព្រះបុត្រហូលមន និងយោធា ក៏ចេញមកភ្លាមៗ ដោយគិតថានាងជួបអាសន្ន។ ព្រះនាងស្រីច័ន្ទសោកស្ដាយពេលត្រូវប្រាប់អំពីមូលហេតុដែលវាយស្គរ។ ព្រះបុត្រហូលមនស្ដីបន្ទោសនាង ហើយបំបាក់សន្យាថានឹងមិនមកជួយនាងទៀត ទោះនាងវាយស្គរប៉ុនណាក៏ដោយ។

សម្ដេចព្រះបាទដែលផ្ញើអ្នកព្រៃចំនួន ៧ នាក់នោះ ក៏បានផ្ញើទ័ពមកល囲ភូមិបូន។ ព្រះនាងបានចូលលាក់ខ្លួនក្នុងប្រាសាទ ហើយគិតថាសូមស្លាប់ក៏ដោយ ដោយសារមនុស្សដែលស្រលាញ់នាងម្នាក់មានអក្ខរៈ អ្នកម្នាក់ទៀតក៏មានសេដ្ឋភាពខុសគ្នា មិនអាចស្រលាញ់គ្នាបាន។ ហើយកងទ័ពក៏កំពុងមកចាប់នាងទៅជាសេដ្ឋីនី។ នាងបានរត់ទៅផ្លូវដែលមានការផ្ទុះកាំជ្រួច ដោយចង់ឲ្យគ្រាប់កាំជ្រួចបាញ់បុក។ ប៉ុន្តែគ្រាប់មិនបាញ់បុកនាងទេ ប៉ុន្តែបានរងរបួស ដៃឆ្វេងបែក និងមានស្នាមជិតទ្រូងខាងឆ្វេង។ (ហេតុនេះ សហជីវិតនៅភូមិបូន មើលក្មេងស្រីណាមានដៃឆ្វេងដូចជាបាក់ និងស្នាមជិតទ្រូងខាងឆ្វេង នឹងគេនិយាយថា ជាកំណើតវិលមកវិញនៃ “នៀង ឌឿ ធំ”)។

ព្រះបាទបានជះទ័ពចូលក្រុង និងព្យាបាលព្រះនាង។ ព្រះនាងសុខជាសះស្បើយ ហើយព្រះបាទចង់នាំនាងត្រឡប់ទៅរាជធានី។ ព្រះនាងសុំអនុញ្ញាតចុងក្រោយទៅស្រង់ទឹកនៅស្រះលំជក ហើយដាំដើមលំជកមួយ ដោយអធិស្ឋានថា បើនាងមិនបានត្រឡប់មកទីនេះទៀត សូមឲ្យដើមលំជកនេះកុំចេញផ្កាទៀតឡើយ។ ព្រះនាងត្រូវបាននាំទៅកាន់ទិសខាងលិច ដោយឆ្លងផ្ទះ “ស្រីជ្រួក” ជាផ្ទះដែលបរិភោគសាច់ជ្រូក (ស៊ីជ្រួក ប្រែថា ស៊ីជ្រូក)។ ទ័ពខាងក្រោយតាមដល់ “ផ្ទះទ័ពទាន់” (ក្លាយជាឈ្មោះភូមិ) បន្តដំណើរដល់ “ភូមិលំដួន” ហើយឈប់សម្រាកទីនោះ។ មានចាំបាច់រាំអបអរសាទរ ប៉ុន្តែរាំដល់ដួល។ រាំដួល = រាំលំ (ភាសាខ្មែរ) = រៀម ដុល (សំលេងជាឈ្មោះ “លំដួន”)។

ព្រះនាងស្រីច័ន្ទមិនបានត្រឡប់មកភូមិបូនទៀតឡើយ ដើមលំជកនៅស្រះនោះ ក៏មិនធ្លាក់ផ្កាទៀតឡើយ ដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។